9. Sınıf Türk Edebiyatı Ders Notları 4. Ünite - Öğretici Metinler

9. SINIF TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

IV.ÜNİTE

ÖĞRETİCİ METİNLER 

Tanım: Bilgi ve haber vermek,ikna etmek,kanıları değiştirmek,uyarmak,düşündürmek,yönlendirmek,tanıtmak gibi amaçlarla yazılan metinlere denir.

Özellikleri:

• Bu metinler ele aldığı konuya göre deneme,makale,fıkra gibi farklı isimler alır. 
• Hepsi düzyazı şeklindedir ancak konuyu ele alış şekilleri farklıdır. 
• Bu tür metinlerde okuyucuya verilmek istenen mesaj genellikle doğrudan aktarılır.Bu mesaja ana düşünce denir.
• Öğretici metinlerde amaç bilgi vermek,öğretmek… olduğu için daha çok günlük dil kullanılır. 
• Sanatsal anlatıma,mecaz anlamlı kelimelere fazla yer verilmez. 

GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER  

Makale : 

Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler  öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan yazılara makale denir.

• Anlatım yalın ve yoğundur, nesnel bir nitelik taşır.  
• Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanır. 
• Gazete ve dergilerde yayımlanır.  

Deneme : 

Yazarın herhangi bir konudaki görüşlerini, kesin kurallara varmadan, kanıtlamaya kalkmadan, okuyucuyu inanmaya zorlamadan anlattığı yazı türüdür.

• Yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi bir hava sezdirir.  
• Samimi bir dil kullanılır.  
• Yazar, öne sürdüğü görüşleri ispatlamak zorunda değildir.  
• Yazarın kesin bir sonuca varma zorunluluğu yoktur.  

Yazar anlatımda ve konu seçiminde özgürdür.

Fıkra : 

Yazarın, gündelik olayları, özel bir görüşle, güzel bir üslupla, kanıtlama gereği duymadan yazdığı kısa, günübirlik yazılardır.

• Gazete yazısıdır.
• Yazar düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmez. 
• Dil tabiidir.Günlük deyimlere, yer yer nükteli sözlere yer verilir.  

Sohbet (Söyleşi) :  

Yazarın, gündelik olaylarla ilgili düşüncelerini, okuyucu ile karşı karşıya oturup konuşuyormuş gibi içten bir hava içinde yazdığı yazılara sohbet denir..

• Herkesi ilgilendiren konular seçilir.  
• Yazar, sorulu-cevaplı  cümlelerle karşısındakiyle  konuşuyormuş hissi verir.  
• İçtenlik, samimilik,doğallık sohbetin özelliklerindendir.  

Eleştiri : 

Sanat, edebiyat, düşünce eserlerini hem öz hem yapı yönünden açıklayan, başarılı ve   başarısız ya da değerli ve değersiz yönlerini gösteren, bunları örneklerle somutlaştırıp  belirten yazı türüdür.

• Eleştiri objektif olmalıdır.  
• Eleştiride amaç okura ve yazara yol göstermektir.
• Eleştirmenin kişisel duygularını kattığı eleştirilere öznel eleştiri, kişisel duygularını katmadığı,objektif olduğu eleştirilere de nesnel eleştiri denir.

Röportaj : 

Yazarın okuyucularına bir konuyu inandırmak için kişi, eşya, eser ya da bir yerle ilgili olarak yaptığı incelemeleri, fotoğraflarla süsleyerek, kendi görüşlerini de katarak yazdığı gazete ve dergi yazılarına röportaj denir.

• Röportaj, bir çeşit haberdir. Fakat, röportajda bilgiden başka, yazarın izlenimleri, düşünceleri, görüşleri de yer alır.  
• Röportajı hazırlayan kişi, konuyu iyice öğrenmeli, yerinde ve gerekli incelemeleri yapmalı, gerekli belgeleri toplamalıdır.  
• Röportaj türü, gazeteciliğin gelişmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, röportaj, özellikle gazetecilerin uyguladığı bir türdür.  

KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİNLER 

Hatıra (Anı) : 

Bir yazarın kendisini yaşadığı ya da tanık olduğu olayları, sanat değeri taşıyan bir üslupla anlattığı yazılardır.

• Geçmişteki olay üzerine yazılır.  
• Yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır.  
• Anılar, yaşandığı dönem hakkında bilgi verir. 
• Anı yazarken önce konu tespit edilmeli; sonra ya günü gününe tutulan notlar ya da hafızada saklanan olaylar zinciri, plâna göre düzenlenmelidir. 

Günlük (Günce) : 

Yaşanan olayların, izlenimlerin, tarih atılarak, günü gününe yazılması ile oluşan türe günlük denir.

• Kısa yazılardır.  
• Olayı yaşayan kişi tarafından yazılır.  
• Yazarın hayatından izler taşır.  
• İçten ve sevecendir.  
• Divan edebiyatında Ruzname denir.  

Gezi Yazısı : 

Yazarın yurt içinde ve yurt dışında gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici özelliklerini anlattığı yazı türüdür. * Gezi yazısında yazar daima, gezdiği yerleri anlatmalı, uydurma, yanlış bilgiler vermemelidir.
Yazar gördüklerini, okuyucusunun daha iyi algılaması için, karşılaştırma yapar.Okur sanki o yerleri sanatçıyla gezer gibi olur.
Eskiden gezi yazılarına seyahatname, seyahat yazıları denirdi.

Biyografi (Yaşam öyküsü) :  

Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret vb. alanlarda haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız bir görüşle yazılan inceleme yazılarına biyografi denir.

• Kişiyi tüm yönleriyle tanıtır. 
• Açık, sade bir dil kullanılır. 
• Divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere, "Tezkire" denirdi. 

Otobiyografi (Özyaşam öyküsü) : 

Kişinin kendi hayatını anlattığı yazıya otobiyografi denir.

• Çoğu zaman bunlarda, sanatçı kendisiyle beraber aile büyüklerinden, çevreden, aile içi durumlardan da söz eder. 

Mektup : 

Bir düşünce veya duygunun birilerine iletilmesi amacıyla yazılan özel yazılara mektup denir.

• Mektupta kullanılacak anlatım, bunu okuyacak kişinin kültür düzeyine göre ayarlanır. 
• Edebiyatımızda mektup türü, Tanzimat Edebiyatı döneminde gelişmeye başlar. 

Mektuplar, dört grupta sınıflanmaktadır:

1. Özel Mektuplar 
2. Edebî Mektuplar
3. Resmî ve İş Mektupları