Mayoz Bölünme Konu Anlatımı

MAYOZ BÖLÜNME

Mayoz bölünme eşeyli üreme yapan canlılarda gamet oluşumunda etkili olan özel bir hücre bölünmesi şeklidir.
Bu bölünme ile diploit (2n kromozomlu) hücrelerden haploit (n kromozomlu) hücreler oluşur.
Mayoz sonucu oluşan gametlerin döllenme ile birleşmesi sonucu oluşan zigotun kromozom sayısı 2n'dir.
Dolayısıyla mayoz bölünme ve döllenme olayları eşeyli üreme yapan canlılarda tür içinde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
Haploit kromozomlu (n) canlılarda (erkek bal arılarında olduğu gibi) mayoz bölünme görülmez.

Mayoz Bölünmenin Genel Özellikleri

Mayoz bölünme canlıların üreme organlarında meydana gelir.
Mayoz sonucu oluşan gametler haploit olduklarından ana canlıya ait kromozom çiftlerinden sadece birer tanesini bulundururlar.
Mayoz bölünme canlılarda çeşitliliğe neden olan olayları içerdiğinden mayoz bölünme sonucunda oluşan hücreler birbirinden ve ana canlıdan farklı özelliklere sahip olabilirler.
Mayoz canlıların üreme dönemlerinde görülür. Bu nedenle mitoz bölünme gibi hayat boyu devam eden bir olay değildir.
Mayoz bölünme birbirini takip eden Mayoz-I ve Mayoz-ll olmak üzere iki bölümden oluşur.
Her iki bölünme safhasında da mitozda olduğu gibi çekirdek ve sitoplazma bölünmeleri gerçekleşir. Ancak Mayoz-l ve Mayoz-ll ye ait evrelerin özellikleri farklıdır. Bu nedenle Mayoz-l e ait evrelerin sonuna I getirilirken Mayoz II ye ait evrelerin sonuna II getirilerek adlandırılır. (Profaz-I, Profaz-II gibi)
Bölünme olayı başlamadan önce üreme ana hücresi bir hazırlık evresi geçirir. Bu hazırlık evresine interfaz denir.
Mayoz bölünme sonucu oluşan bir hücre tekrar mayoz geçiremez ancak mitoz bölünme geçirebilir.

İnterfaz

İnterfaz evresi mayozun en başında Mayoz-I den önce gerçekleşir. Mayoz-ll den önce ise interfaz yoktur.
Mitoz bölünme öncesinde görülen interfaz gibidir.
Bu evrede DNA molekülleri ve varsa sentrioller kendisini eşler.
Mayozun interfazı da mitozda olduğu gibi G1, S ve G2 olmak üzere üç aşamadan meydana gelir.

Mayoz I

Mitozda olduğu gibi çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi olmak üzere iki ana evrede incelenir.

Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez)-I

Profaz I, Metafaz I, Anafaz I ve Telofaz I olmak üzere dört alt evrede gerçekleşir.

Profaz I

Mayoz bölünmedeki en önemli evredir. Çünkü mayoz bölünme ve mitoz bölünme arasındaki en önemli farklılıklar bu evrede görülür.
Profaz I de mitoz bölünmenin profazında meydana gelen tüm olaylar gerçekleşirken ilave olarak tetrat, sinapsis ve krossing-over gerçekleşir.
Profaz I de hücredeki homolog kromozom çiftlerinin (biri anneden diğeri babadan gelen kromozom çiftleri) her biri bir araya gelerek tetrat adı verilen yapıları oluştururlar.
Her bir tetrat birbirinin homoloğu olan iki kromozomdan meydana gelmiştir.
Her bir kromozom iki tane kromatitten oluştuğuna göre, her tetrat dört tane kromatitten oluşmuştur.
Tetratı oluşturan kromatitlerden kardeş olmayan kromatitlerin birbirine yaklaşarak sarmal bir yapı oluşturmasına sinapsis denir.
Sinapsis sırasında kromatitler birbirleriyle temas ederler. Bu bölgelere ise kiazma noktası denir.
Tetratı oluşturan kromatitlerden kardeş olmayan kromatitler arasında gen alışverişi gerçekleşebilir. Bu olaya ise krossing-over denir.
Krossing-over ile yeni gen dizilişleri meydana gelir. Böylece kromozomların gen dizilişinde değişmeler ortaya çıkar.
Bu durum ise aynı türün bireyleri arasında farklı özelliklerin ortaya çıkmasını sağlamış olur.
Bir hücredeki tüm kromozom çiftleri tetrat oluşturur. Ancak her tetratta krossing-over görülmeyebilir.
Krossing-over meydana gelme ihtimali kromozom üzerindeki genlerin arasındaki uzaklıkla doğru orantılıdır. Bir kromozom üzerindeki iki gen arasındaki uzaklık ne kadar fazla ise bu iki genin krossing-over ile birbirinden ayrılma ihtimali de o kadar fazladır.
Sentrozomlar birbirinden uzaklaşırken aralarında iğ iplikleri oluşur.
Çekirdek zarı erir ve çekirdekçik görünmez hale gelir.
Tetratlar kinetokorlarından iğ ipliklerine bağlanır.

Metafaz I

Bu evrede homolog kromozomlar tetratlar halinde ekvatoral düzlemde dizilirler.

Anafaz I

Bu evrede hücrenin ekvatoral düzleminde dizilmiş olan homolog kromozom çiftleri birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.
Bu evrede görülen homolog kromozomların ayrılması olayı mayoz bölünme sonucu kromozom sayısı ve yapısı farklı hücrelerin oluşumunda etkili olan faktörlerden biridir.
Zıt kutuplara çekilen kromozomlar birbirlerinden farklı genetik bilgiye sahip olabilirler.
Anafaz l de homolog kromozomların birbirinden ayrılması n kromozomlu (haploit) hücrelerin oluşmasına neden olur.

Telofaz I

Kromozomlar kutuplara çekildiğinde her kutupta haploit kromozom takımı bulunur. Ancak her kromozom hala iki kromatitli haldedir.
Bu evrede iğ iplikleri kaybolur ve kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur.

Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez)-I

Telofaz I ile eş zamanlı olarak sitoplazma bölünmesinde gerçekleşir.
Sitoplazma bölünmesi bitki hücrelerinde orta lamel oluşumu ile hayvan hücrelerinde ise boğumlama ile olur.
Mayoz II den önce interfaz olmadığından DNA eşlenmesi görülmez. Ancak sentrozomlar kendini eşler.

Mayoz II

Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer. Başka bir ifade ile interfazı olmayan mitoz gibidir.
Mayoz II nin başında interfaz olmadığından DNA replikasyonu görülmez, ancak sentrozom eşlenmesi görülür.
Mayoz I sonucu oluşan iki hücrenin her biri Mayoz II evresine girer. Mayoz ll de çekirdek ve sitoplazma bölünmeleri görülür.

Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez)-II

Profaz II

Eğer çekirdek zarı oluşmuşsa çekirdek zarı erir.
Sentrozomlar zıt kutuplara geçer ve iğ iplikleri oluşturulur.
Bu evre çok kısa sürer. Hatta bazı organizmalarda Telofaz l den hemen sonra Metafaz II başlayabilir.

Anafaz II

Ekvatoral düzlemde dizilmiş olan kromozomların kardeş kromatitleri iğ ipliklerinin kasılmasıyla birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.
Birbirlerinden ayrılan kromatitler kromozom olarak ifade edilir.

Metafaz II

Mitozda olduğu gibi kromozomlar hücrenin ekvatoral düzleminde düzgün bir şekilde dizilirler.

Telofaz II

Mitozdaki gibi iğ iplikleri eriyip kaybolurken, çekirdek zeri ve çekirdekçik oluşur.
Telofaz II nin sonunda aynı sitoplazmayı paylaşan iki çekirdek oluşur.
Oluşan her iki çekirdek de n kromozomludur.

Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez)-II

Mitozdaki gibi gerçekleşir. Mayoz bölünme sonucunda 2n kromozomlu bir hücreden n kromozomlu dört yavru hücre oluşur. Bu hücreler zamanla farklılaşarak olgun gamet hücrelerini oluştururlar. Hayvanlarda gametlerin bölünme yetenekleri yoktur. Ancak iki gametin birleşmesi ile oluşan zigot bölünme yeteneğine sahiptir.